مسجد پاریسمسجد پاریس (یا مسجد بزرگ پاریس) اولین و مهمترین مسجد فرانسه و از مراکز مهم فعالیت جامعه مسلمانان پاریس می‌باشد. ۱ - پیشینه مسجد پاریساین مسجد از جمله مساجد قدیمی اروپاست که قبل از رواج ساخت این گونه مساجد در کشور های اروپایی و امریکایی در دهه پنجاه سده بیستم، ساخته شده بود [۱]
حسن الدین خان، "مروری بر مساجد معاصر"، ص ۲۵۲، در تاریخ مسجد، توسعه معماری و تنوع منطقه ای، ویرایش مارتین فریشمن و حسن الدین خان، لندن ۱۹۹۴.
.در اوایل ۱۳۱۳/۱۸۹۵ فکر احداث مسجدی در پاریس در «کمیسیون مستعمرات فرانسوی افریقا» مطرح شد، ولی بر اثر نبودن اعتبار مالی لازم عملی نشد. در سال های پس از جنگ جهانی اول ، این فکر را بار دیگر سیّد کَدّور بن قَبریت ، دولتمرد مراکشی و رئیس «انجمن اوقاف اماکن مقدس»، به دولت فرانسه پیشنهاد کرد [۲]
حسن الدین خان، "مروری بر مساجد معاصر"، ص ۲۲۸، در تاریخ مسجد، توسعه معماری و تنوع منطقه ای، ویرایش مارتین فریشمن و حسن الدین خان، لندن ۱۹۹۴.
ّ.برخی پیشنهاد تأسیس این مسجد را به سلطان عبدالحمید (حک: ۱۲۹۳ـ۱۳۲۷) منسوب دانسته اند. [۳]
موسسه اسلامی مسجد پاریس، موسسه مسجد مسلمانان پاریس، ص، ۲۸، پاریس.
دولت فرانسه نیز مایل بود تا از طریقی مسلمانان شمال افریقا را که در برابر هجوم آلمانی‌ها در کنار نیروهای فرانسه جنگیده بودند، به رسمیت بشناسد و از آنان قدردانی کند. [۴]
هلد رناتا و حسن الدین خان، مسجد و جهان مدرن: معماران، ج۱، ص۲۳۰، مراجعین و طرح های سال ۱۹۵۰، لندن ۱۹۹۷.
[۵]
یورگن نیلسن، مسلمانان اروپای غربی، ج۱، ص۲۸، ترجمه محمد روئین تن، تهران ۱۳۷۲ش.
۲ - نحوه ساخت مسجد پاریسبنابراین در ۱۳۰۱ش/ ۱۹۲۲، با تصویب مجلس فرانسه ، مبلغ پانصدهزار فرانک به این امر اختصاص یافت. بلافاصله کمیسیون اجرایی شامل چندتن از شخصیت های فرانسوی شروع به کار کرد. انجمن شهر پاریس نیز زمین بزرگ و ممتازی به مساحت ۵۰۰، ۷ مترمربع در منطقه پنج شهرداری اهدا کرد که در کنار باغ گیاه شناسی ، موزه تاریخ طبیعی و بیمارستان قدیمی پی تیه قرار دارد. علاوه بر کمک های فردی که از شمال افریقا دریافت می‌شد، کشور های مستعمره فرانسه چون الجزایر ، کامرون ، هندوچین ، و نیز تونس و مراکش ــ که تحت الحمایه فرانسه بودند ــ مبالغی به این امر اختصاص دادند. هزینه این پروژه بالغ بر پنج میلیون فرانک گردید. حاکم تونس کاشی های حمام و پادشاه مصر منبر مسجد را هدیه کردند و مصر با تخصیص حقوقی سالیانه از وزارتخانه اوقاف به حمایت خود ادامه داد [۶]
هلد رناتا و حسن الدین خان، مسجد و جهان مدرن: معماران، ج۱، ص۲۲۸ـ۲۳۰، مراجعین و طرح های سال ۱۹۵۰، لندن ۱۹۹۷.
و سرانجام در ۱۳۰۵ش/ ۱۹۲۶ پادشاه مراکش آن را افتتاح کرد.۳ - نحوه اداره مسجد پاریسمدیریت مسجد تا ۱۳۳۶ ش/ ۱۹۵۷ به عهده فرانسوی‌ها بود. از این سال حمزه ابوبکر از الجزایر به مدیریت آن منصوب شد. او در ۱۳۶۱ ش/ ۱۹۸۲ بازنشسته شد و قبل از ترک مسجد، با وجود مخالفت فرانسوی ها و حتی مراکشی ها و تونسی ها رسماً اعلام کرد که تولیت مسجد از این پس به عهده دولت الجزایر خواهد بود. [۷]
یورگن نیلسن، مسلمانان اروپای غربی، ج۱، ص۲۸، ترجمه محمد روئین تن، تهران ۱۳۷۲ش.
این دخالت خارجی مورد اعتراض سازمان های فرانسوی قرار گرفت و از فروردین ۱۳۷۱/ آوریل ۱۹۹۲ فردی فرانسوی برای این مقام تعیین گردید. این امر باعث فرونشستن کشمکش‌هایی شد که در سال های گذشته میان مسجد پاریس و «اتحادیه ملی مسلمانان فرانسه» روی داده بود. با وجود این، نزاع بر سر ریاست مسلمانان فرانسه بین سه گروه بزرگ ادامه یافت: مسجد پاریس، اتحادیه ملی مسلمانان فرانسه و اتحادیه سازمان های اسلامی فرانسه. [۸]
دایرة المعارف آکسفورد جهان مدرن اسلام، ویرایش جان ال اسپوسیتو، ذیل» فرانسه»، نیویورک ۱۹۹۵، "فرانسه".
۴ - امامت جماعت مسجد پاریساز مسائل دیگر انتخاب امام جماعت است که بعضی کشور های مسلمان می‌کوشند در آن مداخله کنند. به طور مثال الجزایر از جنبه عقیدتی و مراکش و ترکیه از راه دیپلماسی سعی در اعمال نظر در این موضوع دارند. دیگر کشور های اسلامی مانند عربستان سعودی ، لیبی و ایران نیز بی تأثیر نیستند. [۹]
دایرة المعارف آکسفورد جهان مدرن اسلام، ویرایش جان ال اسپوسیتو، ذیل» فرانسه»، نیویورک ۱۹۹۵، "فرانسه".
۵ - نقش عمده مسجد پاریسمسجد پاریس در واقع مؤسسه ای اسلامی است که مرکز بحث و گفتگو های اسلامی در فرانسه به شمار می‌رود و دیگر مساجد پاریس را اداره می‌کند. [۱۰]
دایرة المعارف آکسفورد جهان مدرن اسلام، ویرایش جان ال اسپوسیتو، ذیل» فرانسه»، نیویورک ۱۹۹۵، "فرانسه".
[۱۱]
علی کتانی، اقلیت های مسلمان در جهان امروز، ج۱، ص۵۹، ترجمه محمدحسین آریا، تهران ۱۳۶۸ش.
این مسجد در امور بسیاری فعالیت دارد از جمله ارتباط با دولت ها و نمایندگی های سیاسی کشور های مسلمان و غیرمسلمان، امور ازدواج و طلاق، جلسات مشاوره ، سازماندهی و اقامه نمازها و سفر حج ، تبلیغ و ارشاد ، انجام اعمال ماه رمضان ، نظارت بر ذبح اسلامی ، انجام مراسم خاکسپاری مسلمانان، کمک به محرومان و خانواده های بی سرپرست، زندانیان و بیماران، برگزاری اجلاس ها، طرح مباحث ادیان توحیدی ، خدمات کتابخانه و تشکیل جلسات آموزشی تفسیر ، حدیث ، فقه و تاریخ و تمدن . [۱۲]
موسسه اسلامی مسجد پاریس، موسسه مسجد مسلمانان پاریس، ج۱، ص۱۹ـ۲۲، پاریس.
۶ - سبک معماری مسجدمعماری مسجد به سبک اندلسی ـ مغربی با تزیینات کامل کاشیکاری ، چوبکاری و گچبری است [۱۳]
هلد رناتا و حسن الدین خان، مسجد و جهان مدرن: معماران، ج۱، ص۲۲۸، مراجعین و طرح های سال ۱۹۵۰، لندن ۱۹۹۷.
[۱۴]
اندرو پترسن، فرهنگ معماری اسلامی، ص ۹۰، لندن ۱۹۹۶.
[۱۵]
حسن الدین خان، "مروری بر مساجد معاصر"، ص ۲۲۸، در تاریخ مسجد، توسعه معماری و تنوع منطقه ای، ویرایش مارتین فریشمن و حسن الدین خان، لندن ۱۹۹۴.
.معماران فرانسویِ این بنا با الهام از معماری اسلامی شمال افریقا، بویژه مراکش، این مسجد را پی افکنده اند. [۱۶]
هلد رناتا و حسن الدین خان، مسجد و جهان مدرن: معماران، ج۱، ص۲۳۰، مراجعین و طرح های سال ۱۹۵۰، لندن ۱۹۹۷.
بنای اصلی مسجد شامل شبستانی مجلل ، حمامی متصل به آن، دو حیاط و مناری در ضلع مقابل قبله است. شبستان دارای ستون های مرمر متعددی است که در برخی قسمت ها دو یا سه ستون با یک سرستون نگهداری می‌شود [۱۷]
موسسه اسلامی مسجد پاریس، موسسه مسجد مسلمانان پاریس، ج۱، ص۸، پاریس.
و این ستون ها با قوس های نعل اسبی (ناری) به یکدیگر متصل شده اند [۱۸]
اندرو پترسن، فرهنگ معماری اسلامی، ص ۹۰، لندن ۱۹۹۶.
[۱۹]
هلد رناتا و حسن الدین خان، مسجد و جهان مدرن: معماران، ج۱، ص۲۲۸ تصویر، مراجعین و طرح های سال ۱۹۵۰، لندن ۱۹۹۷.
.معماری و تزیینات شبستان از نظر نقوش تزیینی هندسی، تعدد گنبدها ، هشت گوش های درون گنبدها، مقرنس کاری ، موزاییک های آبی همراه با ستاره های طلایی درخشان که سطح داخلی را پوشانده‌اند بسیار جالب توجه است. [۲۰]
موسسه اسلامی مسجد پاریس، موسسه مسجد مسلمانان پاریس، ج۱، ص۸، پاریس.
کف شبستان با فرش های گوناگونی پوشیده شده که گران قیمت ترین آن در دوره پهلوی دوم به این مسجد اهدا شده است. دو منبر در این شبستان قرار دارد که یکی را فؤاد اول پادشاه وقت مصر و دیگری را که درست مشابه منبر « مسجد قیروان » است کشور تونس اهدا نموده است. [۲۱]
موسسه اسلامی مسجد پاریس، موسسه مسجد مسلمانان پاریس، ج۱، ص۵، پاریس.
۷ - توصیف مسجد پاریساین مسجد حیاط بزرگی دارد که در هنگام کثرت نمازگزاران ، عده ای در آن به نماز می‌ایستند. حیاط را رواق‌هایی با قوس های نعل اسبی و سقف های چوبی مزین به موزاییک های ظریف احاطه کرده و گرداگرد آن کتیبه ای حاوی تاریخچه مسجد نصب شده است. همچنین تزیینات حیاط مشتمل بر گچبری ها و کاشی کاری های بسیار ظریفی به شکل ستاره و گل است که در هر مترمربع آن حدود هفت هزار قطعه تراش خورده به کار رفته است. [۲۲]
موسسه اسلامی مسجد پاریس، موسسه مسجد مسلمانان پاریس، ج۱، ص۹ـ۱۰، پاریس.
این حیاط با دری به حیاط مشجری که نمونه ای از باغ های اسپانیایی ـ مغربی است راه می‌یابد. این در و سایبان آن از چوب نفیس و چارچوب آن از سنگ حجاری شده ای است که آیاتی از قرآن کریم به خط کوفی روی آن حک گردیده است. در این حیاط ایوانی فرش شده با مرمر سفید و حوض ها و حوضچه‌هایی پلکانی که آب در آن‌ها جاری است و دو کلاه فرنگی برای پذیرایی از میهمانان جلب توجه می‌کند، تالار بزرگی نیز به آن راه دارد که مخصوص پذیرایی از میهمانان و برگزاری اجلاس هاست. ۸ - ملحقات مسجددر کنار این بنا، ساختمان‌هایی نظیر دفاتر اداری ، کتابخانه و غیره متعلق به مسجد وجود دارد. [۲۳]
موسسه اسلامی مسجد پاریس، موسسه مسجد مسلمانان پاریس، ج۱، ص۱۲، پاریس.
تنها منار چهارگوش مسجد با مأذنه ای بر بالای آن، دارای تزیینات گل مانندی از جنس کاشی فیروزه ای است. [۲۴]
موسسه اسلامی مسجد پاریس، موسسه مسجد مسلمانان پاریس، ج۱، ص۱۱، پاریس.
از ملحقات این مسجد، درمانگاه رایگان و غذاخوری است. همچنین بازاری دارد که در آن کالا‌هایی از کشور های شمال افریقا نظیر چرم ، طلا و فرش به فروش می‌رسد. [۲۵]
موسسه اسلامی مسجد پاریس، موسسه مسجد مسلمانان پاریس، ج۱، ص۱۴، پاریس.
در ۱۳۶۵ش/ ۱۹۸۶ دو وضوخانه و در ۱۳۶۹ش/ ۱۹۹۰ مکان دیگری برای نماز جماعت به مسجد اضافه گردید. [۲۶]
موسسه اسلامی مسجد پاریس، موسسه مسجد مسلمانان پاریس، ج۱، ص۲۳، پاریس.
۹ - فهرست‌منابع(۱) علی کتانی، اقلیت های مسلمان در جهان امروز، ترجمه محمدحسین آریا، تهران ۱۳۶۸ش. (۲) یورگن نیلسن، مسلمانان اروپای غربی، ترجمه محمد روئین تن، تهران ۱۳۷۲ش. (۳) هلد رناتا و حسن الدین خان، مسجد و جهان مدرن: معماران، مراجعین و طرح های سال ۱۹۵۰، لندن ۱۹۹۷. (۴) موسسه اسلامی مسجد پاریس، موسسه مسجد مسلمانان پاریس، پاریس. (۵) حسن الدین خان، "مروری بر مساجد معاصر"، در تاریخ مسجد، توسعه معماری و تنوع منطقه ای، ویرایش مارتین فریشمن و حسن الدین خان، لندن ۱۹۹۴. (۶) دایرة المعارف آکسفورد جهان مدرن اسلام، ویرایش جان ال اسپوسیتو، نیویورک ۱۹۹۵، "فرانسه". (۷) اندرو پترسن، فرهنگ معماری اسلامی، لندن ۱۹۹۶. ۱۰ - پانویس
۱۱ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «مسجد پاریس»، شماره۲۶۰۱. |